industrieel erfgoed 

Een café dat de Afzakkerij heet. Ik vond die knipoog naar een afzakkertje leuk gevonden en veronderstelde dat de naam recentelijk aan een creatief brein was ontsproten. Blijkt dat die ruimte al een eeuw de Afzakkerij heet: hier werd vroeger veevoer in jutezakken verpakt en zo klaar gemaakt voor vervoer naar de boer. Dat de naam Afzakkerij wordt hergebruikt voor een café is symbolisch voor wat er gebeurt in de voormalige mengvoederfabriek van de CHV in Veghel. Hergebruik viert hier hoogtij.

Arbeidsmigratie is van alle tijden. Op school leerde ik dat de oude Romeinen al zeiden: ‘Ubi bene, ibi patria: waar het goed is, daar is mijn vaderland.’ Zoiets moet Jan Goedkoop ook hebben gedacht toen hij in 1797 vanuit Zwartsluis naar Amsterdam trok en zich daar als beurtschipper vestigde. Eerst voer hij op Gent en Antwerpen. Maar toen in 1824 het Noordhollandsch Kanaal werd geopend (als alternatief voor de steeds meer verzande vaargeulen in de Zuiderzee), startte hij een veerdienst tussen Amsterdam en Den Helder.

Tegenwoordig is het voor de meeste mensen ondenkbaar om je tanden níet te poetsen. Toch bestaat die gewoonte nog maar kort. In de jaren vijftig van de vorige eeuw vonden sommige mensen het maar overdreven of ze waren er faliekant tegen. Maarten ’t Hart (1944) mócht zelfs zijn tanden niet poetsen. Nieuwlichterij, vond zijn vader: ‘Ze zijn er enkel op uit je zo lang mogelijk met je eigen wegrottende gebit te laten rondlopen, zodat ze daar flink aan kunnen verdienen. En dat terwijl er kunstgebitten zijn.’

Zo’n 150 jaar geleden werd duidelijk dat cholera-epidemieën niet werden veroorzaakt door miasma’s, uit stinkende grachten en open riolen afkomstige kwalijke dampen. Nee, bacteriën bleken de boosdoeners. Die zaten in het drinkwater dat mensen uit dezelfde grachten en sloten haalden als waarin ze hun afval, inclusief de inhoud van hun po, loosden. Indertijd was dit een baanbrekend inzicht. Uiteindelijk leidde het ertoe dat Nederlandse gemeentes waterleidingen aanlegden om hun bevolking van veilig drinkwater te voorzien.

Het is een kolossale koloniale erfenis, het monumentale betonnen gebouw dat opdoemt in een uitgestrekt heideveld in een zo goed als onbewoond natuurgebied. Bij het zien van dit wezensvreemde bouwwerk knippert de argeloze wandelaar op z’n minst met de ogen en misschien vermoedt hij zelfs een zinsbegoocheling. Toch het staat daar écht, in the middle of nowhere, dit rijzige grijze gebouw dat ook wel de kathedraal of de sfinx wordt genoemd.

In 2018 teelden liefst 145-duizend boerenbedrijven in de Europese Unie suikerbieten. Bietsuiker is een van de vele erfenissen van Napoleon (1768-1821). De Franse keizer verbood in 1806 de handel tussen het Europese continent en Engeland en legde daarmee ook de invoer van rietsuiker uit de Engelse koloniën stil. Tot de Europese koloniale expansie was honing de enige natuurlijke zoetstof in niet-tropische gebieden geweest. De in de koloniën met slavenarbeid verbouwde rietsuiker ontketende als het ware een zoete revolutie. Maar door het Continentale Stelsel kwam dit exquise luxeproduct Europa niet meer binnen.

Alles welbeschouwd is het aan de stoomboot te danken dat er in 1919 aan de IJssel in Zutphen een indertijd hypermodern Koelhuis werd gebouwd. Door de stormachtige groei van de stoomscheepvaart in de tweede helft van de negentiende eeuw werd massaal graan vanuit de Verenigde Staten naar Europa geëxporteerd. Fabrikanten stonden te juichen. Brood werd goedkoop en dat hield de lonen lekker laag. Maar voor boeren was het een ramp. Zij konden niet op tegen het goedkope importgraan, Europa werd getroffen door een grote landbouwcrisis. 

Geheimtipp voor een stedentrip: ga eens naar Hamburg. Meest opvallende daar is misschien dat je er, anders dan in Barcelona of Lissabon, niet door collega-toeristen onder de voet wordt gelopen. En dat terwijl Duitslands tweede stad toeristen veel te bieden heeft: musea, theaters, goede restaurants, hippe nieuwe buurten, chique oude wijken en een schitterend meer (de Alster) dat zich tot diep in het mondaine stadscentrum uitstrekt.

De hoofdrolspelers in de destijds vermaarde film ‘Makkers staakt uw wild geraas’ van Fons Rademakers (1960) gaan op een avond naar de bioscoop. Bij het loket begroet een man in een voorname lange uniformjas hen. Ze vertellen hem naar welke film ze willen en de man geeft dat op zijn beurt door aan een juffrouw achter glas en via een draaischijfje geeft hij haar ook het geld.

De vuistdikke roman In het paradijs van de vrouw van Émile Zola kun je lezen als het verhaal van de verweesde Denise, die vanuit de provincie met haar twee jongere broers naar Parijs trekt en zich daar dapper staande weet te houden in een wufte wereld waar arme meisjes maar al te gemakkelijk hun eerbaarheid verliezen in ruil voor een beetje luxe. Denise gaat naar haar oom, maar in diens winkel is geen werk voor haar. Oom wordt, net als vele andere kleine winkeliers, kapot geconcurreerd door een zich almaar uitbreidend warenhuis.

Mobiel internet maakt het mogelijk om voortdurende online te en overal bereikbaar te zijn. Steeds meer professionals voelen een bijna dwangmatige behoefte om continu naar hun e-mail en de berichten op de social media te kijken. Die innerlijke dwang is een vorm van chronische stress. Door hun onophoudelijke en dwangmatige omgang met internet ondermijnen mensen hun denkkracht.