historisch nieuwsblad

Zweven boven de Wupper

November 2017

Toen we, omdat we toch in de buurt waren, op aanraden van mijn neef en treinfanaat Dennis naar de monorail in Wuppertal gingen, wist ik niet goed wat ik kon verwachten. Een nu al gedateerd, modern systeem uit de jaren zeventig van de vorige eeuw? Een toeristische trein boven een schilderachtig dal? Wat ik ook verwacht had, niet dat ik ‘ah’ en ‘oh’ roepend, in sferen van Parijs, Eiffeltoren en het eind van negentiende eeuw zou belanden.

De bewuste monorail blijkt een donkergroene, metershoge ijzeren baan op schuine poten te zijn die als een slang mee slingert met de bochten van de rivier de Wupper. De ranke poten, die aan de pijlers van de Eiffeltoren doen denken, staan wijdbeens op de oevers. Daartussenin liggen de rails, boven het water. Aan die rails hangen de wagons van de Schwebebahn, de zweefbaan. Een verrassend sierlijke constructie met grootstedelijke allure. Maar ook uiterst robuust: de Schwebebahn is al bijna honderdtwintig jaar oud en nog steeds wordt hij volop gebruikt. Op de herfstige dag dat wij er waren, was er bijna geen toerist te bekennen. In de trein zaten voornamelijk locals die op hun smartphone keken, met elkaar praatten, zonder dat ze oog hadden voor het verbluffend mooie uitzicht over oevers en stad. Hooguit letten mensen met kinderwagens bij het in- en uitstappen extra goed op, want de aan één rail bevestigde wagons willen soms een beetje wiebelen. Maar verder was het op de hooggelegen (en tegenwoordig met een lift bereikbare) perrons eenzelfde drukte als bij tramhaltes of op metrostations in elke andere stad. Dagelijks vervoert de Schwebebahn binnen het 360-duizend inwoners tellende Wuppertal meer dan zeventigduizend passagiers.

Eind negentiende eeuw was Elberfeld-Barmen (dat met Vohwinkel samengesmolten is tot het huidige Wuppertal) met 190-duizend inwoners na Berlijn, Hamburg, Breslau, München en Dresden de zesde stad van Duitsland. Een dichtbevolkt industriegebied, waar net als in andere snel groeiende grote steden in Europa werd gezocht naar efficiënte, grootschalige manieren om mensen te vervoeren. Waar Londen (1863) en Parijs (1900) met hun metro’s ondergronds gingen, was dat in het berg- en rotsachtige Wuppertal niet mogelijk.

Het dal van de Wupper was toen al ruim een eeuw het toneel van grote industriële bedrijvigheid. Vanwege zijn grote verval en omdat hij honderden watermolens aandreef, noemden de mensen de Wupper ‘een ijverige rivier’. Ideaal voor een fabrieksmatige textielindustrie, vergelijkbaar met Cromford in Engeland, waar Thomas Arkwright langs de oevers van een zich al even woest naar beneden stortende Derwent het eerste fabriekscomplex ter wereld, een katoenspinnerij, had gevestigd. De florerende textielindustrie langs de Wupper inspireerde mensen als Friedrich Bayer naar nieuwe verfsoorten te zoeken. Zo ontwikkelde er zich een chemische industrie en werd aan de oevers van de Wupper onder meer het aspirientje uitgevonden. Ook andere sectoren, zoals de kleinmetaal, machinebouw, suikerraffinage, groeiden en bloeiden. Als een van de eerste in Duitsland hadden de steden Elberfeld en Barmen ‘stadsgas’ en elektriciteit.

In dit innovatieve klimaat barstte het van de uitvinders. Eugen Langen was een van hen. In zijn fabrieken vervoerde hij materialen en producten in aan rails hangende bakken. Dergelijke systemen zou je ook voor personenvervoer kunnen gebruiken. Samen met de naar afzetmogelijkheden zoekende elektriciteitsmaatschappij lanceerde Langen in 1889 het plan voor een 13,3 kilometer lange, bovengrondse verkeersader door het dichtbebouwde dal van de Wupper: de Schwebebahn. Meer dan vier jaar waren nodig om de stadsbestuurders rijp te maken voor dit technische hoogstandje. Maar het lukte. Op 28 december 1894 gingen Elberfeld en Barmen akkoord, op 15 oktober 1895 Vohwinkel. Dat laatste heeft Langen niet meer mee mogen maken. Op 2 oktober 1895 stierf hij op 62-jarige leeftijd aan de gevolgen van een ‘visvergiftiging’, opgelopen tijdens het feest bij de ingebruikname van Nord-Ostsee-Kanaal (Kielerkanaal), nog steeds het drukst bevaren kanaal van Duitsland.

Ondanks de dood van Langen werden de zweefplannen in hoog tempo uitgevoerd. Een halfjaar nadat de Duitse keizer in oktober 1900 een officieel bezoek aan Wuppertal had gebracht, werd het wonderlijke bouwwerk officieel in gebruik genomen. In de oorlog is het zwaar beschadigd, maar de Schwebebahn werd herbouwd en verder gemoderniseerd. Binnenkort gaan wij weer naar Wuppertal. Dan nemen we de kleinkinderen mee. De industriële geschiedenis zal ze waarschijnlijk worst wezen, maar ze vinden het ongetwijfeld geweldig om boven de rivier te zweven.

terug naar overzicht